Sözleşme Yapılmasında Zorunluluk
Sigorta sözleşmesi yapılmasında, “sözleşme yapılması zorunluluğu” ve “sözleşmenin Türkiye’de faaliyet gösteren bir sigorta şirketi ile yapılması zorunluluğu” olmak üzere iki tür zorunluluk söz konusudur.
1. Sözleşme yapılması zorunluluğu
Sigorta sözleşmesinin yapılmasında isteğe bağlılık esastır. Ancak kamu yararı, ekonomik ve sosyal gereklilik bulunması, zarar görenlerin korunması gerekliliği gibi sebeplerle bazı sigorta sözleşmelerinin akdedilmesi zorunlu kılınır. Sigorta sözleşmesi akdedilmesinin zorunlu kılınması Anayasa’nın 48. maddesinde düzenlenen sözleşme özgürlüğünün sınırlandırılmasıdır. Anayasa’nın 13. maddesi uyarınca temel hak ve özgürlükler, özüne dokunulmaksızın, ilgili maddede öngörülen sebeplerle ve ancak kanunla sınırlandırılabilir. Anayasanın kanunla düzenlenmesini emrettiği konularda idareye kanunla dahi olsa genel ve sınırları belirsiz düzenleme yetkisi verilemez; verilmesi, Anayasa’nın 7. maddesine aykırı olarak TBMM’ne ait yasama yetkisinin devri niteliğindedir. Ancak SK m. 13 hükmünde Bakanlar Kurulunun, kamu yararı açısından gerekli gördüğü hallerde zorunlu sigortalar ihdas edebileceği öngörülmüştür. Bu hüküm Anayasa’nın 7. maddesine aykırıdır. Öte yandan Türk hukukunda mevcut bazı zorunlu sigortalar Bakanlar Kurulu tarafından dahi ihdas edilmemiştir. Bazı kamu tüzel kişileri kendi görev alanlarını ilgilendiren konularda sahip olduğu düzenleme yapma yetkisine dayanarak çıkardığı yönetmeliklerle zorunlu sigortalar ihdas etmektedir. Bu durum, sadece Anayasanın 13. maddesine değil, SK m. 13 / 1 hükmüne de aykırıdır.
Özellikle sorumluluk sigortaları alanında zarar görenlerin korunması amacıyla pek çok sorumluluk sigortasının yapılması zorunlu kılınmıştır. Örneğin Karayolları Trafik Kanunu’nda araç işletenlerin bu kanunda düzenlenen sorumluluklarını, Türk Sivil Havacılık Kanunu’nda hava taşıyıcılarının taşıma sözleşmelerinden doğan sorumluluklarını sigorta ettirmek zorunda olduğu öngörülmüştür. Ancak sigorta sözleşmesi yapılması zorunluluğu, sorumluluk sigortalarından ibaret değildir. MK m. 815 hükmünde “yerel adetlere göre iyi bir yönetimin gereği olduğu takdirde intifa hakkı sahibinin intifa konusu malı malik lehine yangın ve diğer tehlikelere karşı sigorta ettirmek zorunda olduğu”; Finansal Kiralama Kanunu’nun 17. maddesinde ise “kiralayan şirketin finansal kiralama konusu malı sözleşme süresince sigorta ettirmek zorunda olduğu, primlerin kiracı tarafından ödeneceği” öngörülmüştür.
Sözleşme yapma zorunluluğunun öngörüldüğü hallerde, sözleşme yapmakla yükümlü olan, dilediği sigorta şirketi ile sözleşme yapabilir. SK m. 13 / 1 hükmüne göre sigorta şirketleri, SK’nun 20. maddesinin ikinci fıkrasının (b) bendi ile üçüncü fıkrası hükümleri saklı kalmak kaydıyla faaliyet gösterdiği sigorta branşlarının kapsamında bulunan zorunlu sigortaları yapmaktan kaçınamaz. Dolayısıyla sigorta şirketinin sigorta portföyü sınırlandırılmış olmadıkça ya da Bakan tarafından tüm veya bazı branşlarda yeni sigorta sözleşmesi akdetme yetkisi kaldırılmış ya da ruhsatı iptal edilmiş olmadıkça sigorta şirketi zorunlu sigorta sözleşmesi yapma teklifini reddedemez; aksi halde adli para cezası ile cezalandırılır (SK m. 35 / 14). TTK’nun 1483. maddesinde de “sigortacıların, diğer kanunlardaki hükümler saklı kalmak üzere, faaliyet gösterdikleri dalların kapsamında bulunan zorunlu sigortaları yapmaktan kaçınamayacakları” hüküm altına alınmıştır. Sorumluluk sigortalarına ilişkin bu madde SK m. 13 / 1 hükmünü sorumluluk sigortaları bakımından tekrarıdır.
2. Sözleşmenin Türkiye’de yapılması zorunluluğu ve istisnaları
SK m. 15 hükmüne göre Türkiye’de yerleşik (gerçek ve tüzel) kişiler, Türkiye’deki sigortalanabilir menfaatlerini, Türkiye’de faaliyette bulunan sigorta şirketlerine ve Türkiye’de yaptırmak zorundadır. Aksine hareket edenler adli para cezasına ile cezalandırılır (SK m. 35 / 15).
Ancak,
• ihracat ve ithalat konusu olan mallar için nakliyat sigortaları
• uçak, helikopter ve gemiler için, dış kredi satın alındıklarında münhasıran dış kredi miktarı ile sınırlı olarak ve dış borç ödeninceye kadar; yurtdışından finansal kiralama yolu ile getirilmelerinde finansal kiralama sözleşmesi süresi ile sınırlı olmak üzere yaptırılacak tekne sigortaları
• gemilerin işletilmesinden doğan (gemi işletenlerin) sorumluluk sigortaları
• hayat sigortaları
• kişilerin Türkiye haricinde bulanacakları süre için bu süre ile sınırlı olmak kaydıyla veya geçici olarak yurt dışında kaldıkları sırada yaptırabilecekleri ferdi kaza, hastalık, sağlık ve motorlu taşıt sigortaları
• TUGS’nde kayıtlı gemilerin ve yatların sigortaları
yurtdışında da yaptırılabilir.