Serbest Meslek Kazancı

2.2 Serbest Meslek Kazancı
Serbest meslek kazancını anlaşılır bir şekilde açıklayabilmek için; serbest meslek kazancı kavramından ne anlaşılması gerektiğini, elde edilen kazancın nasıl tespit edildiğini ve bu kazanç unsurunda yer alan muafiyet ve istisnaların neler olduğunu belirtmek gerekir.
GVK’nın 65. maddesi serbest meslek kazancını, “Her türlü serbest meslek faaliyetinden doğan kazançlar serbest meslek kazancıdır.” biçiminde tanımlayarak, bu kazancın tanımını, serbest meslek faaliyetine dayandırmıştır.
Serbest meslek faaliyeti: GVK’nın 65. maddesinin ikinci fıkrası, serbest meslek faaliyetini “sermayeden ziyade şahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmayan işlerin bir işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılmasıdır.” biçiminde tanımlamıştır.
Kanun’un serbest meslek faaliyetiyle ilgili bu tanımı göz önüne alındığında, serbest meslek faaliyetinin özellik ve nitelikleri şöyle sıralanabilir;
*Serbest meslek faaliyeti bağımsızdır.
*Serbest meslek faaliyeti şahsi sorumluluk altında serbest meslek erbabı nam ve hesabına yapılır.
*Serbest meslek faaliyeti uzmanlığa dayanır.
*Serbest meslek faaliyetinde sermaye unsuru ikinci plandadır.
*Serbest meslek faaliyeti ticari nitelikte bir faaliyet olmamalıdır.
*Serbest meslek faaliyeti sürekli olmalıdır.

Serbest meslek erbabı: GVK’nın 66. maddesinde serbest meslek erbabı, “Serbest meslek faaliyetini mutat meslek halinde ifa edenler, serbest meslek erbabıdır.” şeklinde tanımlamıştır. Burada ayrıca şunu da belirtmek gerekir ki, serbest meslek faaliyeti yanında meslekten başka bir iş veya görev ile sürekli olarak uğraşılması mesleki faaliyetin özelliğini değiştirmez. Örneğin, avukatın faaliyeti serbest meslek faaliyetidir. Avukat, bu faaliyetin yanında, kısmi zamanlı olarak bir kuruluşun ücretli olarak avukatlığını da yapabilir. Onun ücretli olarak çalışması, yapılan serbest meslek faaliyetinin niteliğini ortadan kaldırmaz. Kanun, bazı kimselerin açık olarak serbest meslek erbabı sayılacağını belirtmiştir. (s. 397)
Açıklanan serbest meslek faaliyetlerinin yapılması sonucu söz edilen serbest meslek erbabı tarafından elde edilen kazanç, serbest meslek kazancıdır.
2.2.3 Serbest Meslek Kazançlarında Muaflık ve İstisnalar
Serbest meslek kazançlarıyla ilgili en önemli istisna, telif kazançları istisnasıdır.
2.2.3.1 Telif Kazançları İstisnası
Konuyu; bu istisnalardan yararlanacak olan kimseler, istisnaya konu eserler ve istisnanın uygulama şekli, alt başlıkları altında incelemekte yarar bulunmaktadır.
2.2.3.1.1 İstisnadan Yararlanacak Olanlar
Telif kazançları istisnasından yararlanma hakkı, GVK’nın 18. maddesinde belirtilmiş olan eserlerin müellifi, mütercimi, heykeltıraşı, hattatı, ressamı, bestekarı ve mucitlerinin bizzat kendileri ile bunların kanuni mirasçılarına tanınmış bulunmaktadır.
Demek ki, eser sahibi dışındaki kimseler ile yukarıda belirtilen kanuni mirasçıların dışında kalan mansup mirasçılar, bu istisnadan yararlanamaz.
2.2.3.1.2 İstisnaya Konu Olan Eserler
GVK’nın 18. maddesi istisna konusu olan eserleri; kitap, resim, heykel, nota, şiir, hikaye, roman, makale, röportaj, karikatür, film, radyo ve televizyon senaryosu ve oyunu gibi eserler olarak saymıştır. Buradaki gibi kelimesi, istisnaya konu olan eserlerin sadece yukarıda sayılanlardan ibaret olmadığını ifade etmek için kullanılmıştır.
Burada önemli olan nokta, meydana getirilmiş olan yapıtın bir eser niteliğinde olması gereğidir.
2.2.3.1.3 İstisnanın Uygulanması
Her şeyden önce hemen şunu tekrarlamak gerekir ki, telif kazançlarının bu istisnadan yararlanabilmesi için, kazançlar, yukarıda belirtilen kimselerce ve Kanun’un 18. maddesinde yer almış olan eserlerden elde edilmiş olmalıdır. Diğer yandan bu kimselerin, ödemeyi yapan kimseleyle bir hizmet ilişkisi olmamalıdır. Aksi taktirde elde edilen gelir, serbest meslek kazancı değil, ücret olur. Ancak, bir hizmet akdi ile bir işverene bağlı olan kimseler, bu hizmet akdinin kapsamı dışındaki eserlerinden kazanç elde ederse, bu kazançlar da söz konusu istisnadan yararlanır. Örneğin, bir makale yazarının gazeteye makaleler yazmasından elde ettiği gelir, ücrettir. Buna karşılık aynı yazarın, yazdığı bir romanın telif hakkını satmasından sağladığı gelir ise serbest meslek kazancıdır.
Burada sözü edilen istisna kapsamındaki eserlerden elde edilen hasılat, GVK’nın 94. maddesine göre stopaja tabi tutulur. GVK’nın 18. maddesine giren telif kazançları, brüt tutarı üzerinden stopaj yoluyla yüzde 17 oranında vergilendirilir.