Ölüme Bağlı Tasarruf

Buradaki tasarruf sözcüğünü, eşya hukukundaki tasarruf sözcüğüyle karıştırmamalıyız. Yapıldığı anda etkilerini malvarlığında hissettiren bir harcama işlemi söz konusu değildir. Aslında ölüme bağlı hukuki işlem demek lazım. Bir kimsenin ölümünden sonra hüküm ve sonuç doğuracak, arzu ve isteklerini ihtiva eden hukuki işlemlere ölüme bağlı tasarruf diyoruz. Mirasbırakanın ölüme bağlı tasarruf yoluyla, terekesi üzerinde yapabileceği tasarruflar ancak kanunen belirlenmiş olan ve saklı payların dışında kalan miktar için söz konusu olabilir.

Miras hukukunda ikili bir ayırma gidilmiştir;

• Şekli anlamda ölüme bağlı tasarruf (şekil itibariyle nasıl dış dünyaya yansımıştır?)
• Maddi anlamda ölüme bağlı tasarruf (içerik anlamında neyi hedeflemektedir?)

Bir vasiyetname içerisinde açıklanmış olan son arzular diyor ki; “Evlendikten sonra kapımı açmayan, halimi hatırımı sormayan, daha ölmedi mi diye gelmeyen, bayramda seyranda telefon dahi etmeyen kızımı mirastan uzaklaştırıyorum”. İşte burada maddi anlamda kızını mirastan çıkarma söz konusu. Şekli anlamda ise bir vasiyetnamede vücut bulmuş bir arzudur. Yine başka bir örnekte; “ben bütün mal varlığımla kamuya yararlı bir vakıf kurulmasını istiyorum” şeklindeki bir vasiyetnamede maddi anlamda bir vakit kurma tasarrufu olmakla birlikte şekli olarak bir vasiyetname mevcuttur.

Bazı ölüme bağlı tasarruflar var ki şekli anlamda tek bir türle bu tasarruf gerçekeleşebiliyor. Örneğin, “mirastan feragat sözleşmesi” mutlaka miras sözleşmesi tarzında gerçekleşmeli. Miras sözleşmesi tarzında yapmamışsanız, feragat sözleşmesi geçersizdir (miras sözleşmesi noterde yapılır).

Ölüme bağlı tasarruf dediğimizde, kişinin ölümünden sonra gerçekleşmesini istediği hukuki işlemler olarak anlıyoruz.

*Mirasbırakanın yapacağı ölüme bağlı tasarruflar ancak kanunda belirtilen saklı paylar dışında kalan kısım için söz konusu olabilecektir.

Ölüme bağlı tasarruf ile düzenleme

Madde 8/F – (Ek: 30/04/2014-6537/5 md.) Yeter gelirli tarımsal arazi mülkiyetinin kendisine devredilmesini isteyen ve buna ehil tek mirasçı olduğu anlaşılan mirasçının bu konudaki istem hakkı, ölüme bağlı tasarrufla ortadan kaldırılamaz. Mirastan çıkarma, mirastan yoksunluk ve mirastan feragat halleri saklıdır. (2) Birden çok mirasçıda devir koşullarının bulunması halinde, kendisine devir yapılacak mirasçı ölüme bağlı tasarrufla belirlenebilir. Belirlenen bu mirasçıya itiraz edilmesi durumunda, ehil mirasçı sulh hukuk hakimi tarafından belirlenir.”

BİR İŞLEMİN ÖLÜME BAĞLI TASARRUF SAYILABİLMESİ İÇİN GEREKLİ UNSURLAR

*Ölüm hukuki işlemin sebebi yani asıl unsuru olmalıdır.

*Lehine ölüme bağlı tasarruf yapılan kişi, mirasbırakan öldüğün de sağ olmalıdır.

*Mirasbırakan yaptığı kazandırmanın malvarlığından değil, terekesinden çıkmasını istemiş olmalıdır.

*Mirasbırakan, sağlığında ölüme bağlı tasarruf ile herhangi bir şekilde bağlanmamalıdır.

*Lehine tasarrufta bulunulan kişi, gerçek anlamda beklenen haktan yoksun kalır. Yani ölüme bağlı tasarruf beklemece bir hak yaratmaz. Vasiyetnameden ölünceye kadar dönülebilir.

*Mirasbırakan sağ olduğu sürece tasarrufun etkisi gerçekleşmemelidir.

*Mirasbırakan ifayı kendi malvarlığından yerine getirmeyip bunu terekesine yani mirasçılarına yüklemiş olmalıdır.

İsviçre Federal Mahkemesi Görüşü: Yapılan hukuki işlemin sağlar arası işlem mi, yoksa ölüme bağlı tasarruf mu olduğu tarafların çıkarına göre belirlenmelidir.

Yargıtay Görüşü: Bir işlemin ölüme bağlı tasarruf mu, sağlar arası işlem mi olduğundan kuşku duyuluyorsa, işlem lehine yorum yapılarak sağlar arası işlem olarak ayakta tutulması gerekir.

Örnek; A, B ve C üç kardeştir. Bu kardeşler bir araya gelerek notere gitmişler. Kardeşlerden A, babası V’den intikal edecek olan miras payından B ve C lehine feragat ettiği beyanını içeren bir senet düzenlemiştir. İki yıl sonra baba V ölmüştür. B ve C kendilerine kalan mirası paylaşmışlardır. A’nın alacaklısı Z bankası, A’nın gerçekleştirdiği işlemin geçersiz olduğunu ileri sürmektedir.

Cevap; Feragat sözleşmesi mirasbırakan ile feragat eden arasında yapılır. Mirasçılar bir araya gelerek feragat sözleşmesi yapamazlar. Ancak mirasçılar bir araya gelerek “beklenen miras hakkının devri sözleşmesi” yapabilirler. A’nın yaptığı işlem aslında beklediği miras hakkının devri sözleşmesidir. Tarafların nitelemesi hakimi bağlamayacaktır.

Mirasın açılmasından önce yapılan sözleşmeler

TMK 678; “Mirasbırakanın katılması veya izni olmaksızın bir mirasçının henüz açılmamış bir miras hakkında diğer mirasçılar veya üçüncü bir kişi ile yapacağı sözleşmeler geçerli değildir.

(2) Böyle bir sözleşme gereğince yerine getirilmiş olan edimlerin geri verilmesi istenebilir.”

Kanun maddesi açıktır. Mirasbırakan katılmamış ya da izni alınmamışsa bu işlem geçersiz olacaktır. Söz konusu olaydaki işlem sağlar arası bir işlemdir. Peki bunun önemi nedir? Eğer bu işlemi ölüme bağlı tasarruf olarak nitelesek ve başka bir sebepten dolayı geçersiz olmuş olsa iptal edilebilirlik yaptırımına uğrayacaktır.

Sağlararası işlemde ise ölüme bağlı tasarruflardaki iptal edilebilirlik buraya uygulanamayacaktır. Sağlararası işlemde butlan hali söz konusu olacaktır. Peki bu farklılığın sonucu ne olacaktır? Butlan, sadece taraflar değil ilgililer tarafından da ileri sürülebilinirken; iptal yaptırımı ancak taraflar ve külli halefler tarafından ileri sürülebilecektir.

Bu sebeplerle Z bankasının başvurusu sonucu yerel mahkemenin vermiş olduğu bankayı haklı bulan kararı doğrudur. Ancak Yargıtay feragatin iptalini isteme hakkı alacaklılara tanınmamıştır, dolayısıyla Z bankasının taraf sıfatı olmadığından yerel mahkeme tarafından tesis edilen hükmün bozulmasına karar vermiştir. Yargıtayın buradaki kararı yanlıştır.

Ölüme Bağlı Tasarruf Türleri

• Şekli anlamda ölüme bağlı tasarruflar
  Bazı ölüme bağlı tasarruflar sadece miras sözleşmesinde yer alabilir (örn; mirastan feragat). Bazı ölüme bağlı tasarruflar ise sadece vasiyetname ile yapılabilir (ör: miras yoluyla vakıf kurma, vasiyet teniz memuru atama). Diğer bütün işlemler ise her ikisiyle de yapılabilir.
• Maddi anlamda ölüme bağlı tasarruflar
  Herhangi bir şekil şartı olmayan tasarruflar ise hem miras sözleşmesi hem de vasiyetname ile yapılabilir.

DİKKAT: Yalnızca vasiyetnameye konu olabilecek bir tasarrufun miras sözleşmesinde yer alması halinde, miras sözleşmesi hükümsüz sayılmayacaktır. Bu durumda söz konusu tasarrufa münhasır olmak üzere, miras sözleşmesi vasiyetname gibi hüküm ve sonuç doğuracaktır. Miras sözleşmesinin tek taraflı içeriğindedir. Sanki ortada bir vasiyetname varmış gibi değerlendireceksiniz. Örneğin böyle bir vakıf kurulmuş ve sonradan da bu vakıftan vazgeçilmiş. Bu miras sözleşmesinin bu hükmünden sanki ikinci bir vasiyetnameyle dönülüyormuş gibi uygulama yapılır.