Borçlar Hukuku Ders Notu 21 Haziran 2017

Organizasyon Sorumluluğu;

BK 66/3’de düzenlenmiştir; “Bir işletmede adam çalıştıran, işletmenin çalışma düzeninin zararın doğmasını önlemeye elverişli olduğunu ispat etmedikçe, o işletmenin faaliyetleri dolayısıyla sebep olunan zararı gidermekle yükümlüdür.” Bu maddede kurtuluş kanıtı düzenlenmiştir. Neden böyle bir düzenleme yapılmış? Adam çalıştıranın sorumluluğunu düzenleyen 66/1 daha basit adam çalıştırmanın sorumluluğunu düzenliyor. Fakat 3. fıkra, giderek komplike hale gelen iş ilişkilerinin gereklerini ortaya koymak için düzenlenmiştir. Esasında burada bir varsayım var. Eğer zarar meydana gelmişse; işletmenin çalışma düzeni güvenli bir şekilde oluşturulmamıştır. Fakat bu varsayımın aksini ispatlamayı da mümkün kılıyor (kurtuluş kanıtı).

Hayvan Bulunduranların Sorumluluğu;

(Hayvan sahiplerinin değil, hayvan bulunduranların sorumluluğu)

BK 67’de düzenlenmiştir.

BK 67/A;

Hayvan bulunduranın giderim yükümlülüğü; “Bir hayvanın bakımını ve yönetimini sürekli veya geçici olarak üstlenen kişi, hayvanın verdiği zararı gidermekle yükümlüdür.

Hayvan bulunduran, bu zararın doğmasını engellemek için gerekli özeni gösterdiğini ispat ederse sorumlu olmaz.

 Hayvan, bir başkası veya bir başkasına ait hayvan tarafından ürkütülmüş olursa, hayvanı bulunduranın, bu kişilere rücu hakkı saklıdır.”

Burada verilen zarar, hayvanın hayvan olmak sebebiyle verdiği içgüdüsel zarar olmalı. Örneğin bir atınız var. Bu atı, başkalarının atlarıyla birlikte ahırda bulunduruyorsunuz. Atınızda bulunan bir hastalık diğer hayvanlara bulaşıyor ve diğer hayvanlar ölüyor. Bu madde kapsamında sorumluluğunuz doğmayacaktır. Çünkü maddede kastedilen zarar hayvanın içgüdüsel olarak verdiği zararlardır, yani mesela çifte atarsa verdiği zarardan siz sorumlu olacaktınız. Veya başka bir örnek; kız arkadaşınız evdeki kedinizi camdan aşağıya fırlatıyor ve yoldan geçen birinin kafasına düşüyor. Bu durumda verilen zarar, hayvanın içgüdüsel olarak verdiği zarar değildir. Başka bir durum; hayvanınız biri tarafından korkutuluyor ve hayvanınız 3. bir kişiye saldırıyor. Bu durumda madde kapsamında zarar verdiği değerlendiriliyor ve sorumlusunuz. Fakat hayvanı korkutan kişiye rücu edebiliyorsunuz.

BK 68;

Hayvan bulunduranın alıkoyma sorumluluğu; “Bir kişinin hayvanı, başkasının taşınmazı üzerinde bir zarar verdiği takdirde, taşınmazın zilyedi, o hayvanı yakalayabilir, zararı giderilinceye kadar alıkoyabilir; hatta durum ve koşullar haklı gösteriyorsa hayvanı diğer yollarla etkisiz hâle getirebilir.

Bu durumda, taşınmazın zilyedi derhâl hayvan sahibine bilgi vermek ve sahibini bilmiyorsa, onun bulunması için gerekli girişimleri yapmak zorundadır.”

Ev Başkanlarının Sorumluluğu

TMK 369;

“Ev başkanı, ev halkından olan küçüğün, kısıtlının, akıl hastalığı veya akıl zayıflığı bulunan kişinin verdiği zarardan, alışılmış şekilde durum ve koşulların gerektirdiği dikkatle onu gözetim altında bulundurduğunu veya bu dikkat ve özeni gösterseydi dahi zararın meydana gelmesini engelleyemeyeceğini ispat etmedikçe sorumludur.

Ev başkanı, ev halkından akıl hastalığı veya akıl zayıflığı bulunanların kendilerini ya da başkalarını tehlikeye veya zarara düşürmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür.

Zorunluluk hâlinde gerekli önlemlerin alınmasını yetkili makamdan ister.”

AĞIRLAŞTIRILMIŞ SEBEP SORUMLULUĞU

Ağırlaştırılmış sebep sorumluluğunda zarar verenin kurtuluş kanıtı getirebilme imkanı yoktur. Bir sebep-sonuç ilişkisi, yani zarara sebep olmak nedeniyle sorumluluk duymaktadır. Fakat ağırlaştırılmış olması, kurtuluş kanıtı getirememesini belirtir.

• Yapı malikinin sorumluluğu

Bir binanın veyahutta yapının maliki, yapının bozukluğundan ya da bakım eksikliğinden sorumlu tutulmuştur.

BK 69; (GİDERİM YÜKÜMLÜLÜĞÜ); Bir binanın veya diğer yapı eserlerinin maliki, bunların yapımındaki bozukluklardan veya bakımındaki eksikliklerden doğan zararı gidermekle yükümlüdür.

İntifa ve oturma hakkı sahipleri de, binanın bakımındaki eksikliklerden doğan zararlardan, malikle birlikte müteselsilen sorumludurlar.

Sorumluların, bu sebeplerle kendilerine karşı sorumlu olan diğer kişilere rücu hakkı saklıdır.”

Yapı malikinin sorumluluğunun şartları;

*Bir yapı bulunacak. (Yapıdan söz etmek için iki şart var; sabitlik (toprağa bağlı olma) ve yapaylık (insan eliyle yapılması gerekir.) ) (Prefabrik ev, çadır vs. toprağa bağlı olmadığı için yapı olarak kabul edilemez.)

*Yapının ayıplı olması. (Yapımındaki bir bozukluk veya bakımındanki bir eksiklik söz konusu olmalı.)

*Yapıdaki ayıp ile meydana gelen zarar arasındaki uygun illiyet bağının bulunması.

Maddenin ikinci fıkrasına göre; Üst hakkı sahipleri, bakımdaki bir eksiklikten sorumludur fakat yapıdaki bozukluktan sorumlu değildirler. Kurtuluş kanıtı getirilemiyor (ağırlaştırılmış sebep sorumluluğundan dolayı). Kurtuluş kanıtı olmasa bile uygun illiyet bağının olmadığı kanıtlandığında sorumluluktan kurtulunur.

Son fıkraya bakarsak; Sorumlular, yapıdaki bozukluktan kaynaklanan durumu müteahite rücu edebilir.

BK 70; “- Bir başkasına ait bina veya diğer yapı eserlerinden zarar görme tehlikesiyle karşılaşan kişi, bu tehlikenin giderilmesi için gerekli önlemlerin alınmasını hak sahiplerinden isteyebilir.

Kişilerin ve malların korunması hakkındaki kamu hukuku kuralları saklıdır.”

Taşınmaz Malikinin Sorumluluğu

TMK 730; “Bir taşınmaz malikinin mülkiyet hakkını bu hakkın yasal kısıtlamalarına aykırı kullanması sonucunda zarar gören veya zarar tehlikesi ile karşılaşan kimse, durumun eski hâline getirilmesini, tehlikenin ve uğradığı zararın giderilmesini dava edebilir.

Hâkim, yerel âdete uygun ve kaçınılmaz taşkınlıklardan doğan zararların uygun bir bedelle denkleştirilmesine karar verebilir.”

Tehlike Sorumluluğu

BK 71; “Önemli ölçüde tehlike arzeden bir işletmenin faaliyetinden zarar doğduğu takdirde, bu zarardan işletme sahibi ve varsa işleten müteselsilen sorumludur.

Bir işletmenin, mahiyeti veya faaliyette kullanılan malzeme, araçlar ya da güçler göz önünde tutulduğunda, bu işlerde uzman bir kişiden beklenen tüm özenin gösterilmesi durumunda bile sıkça veya ağır zararlar doğurmaya elverişli olduğu sonucuna varılırsa, bunun önemli ölçüde tehlike arzeden bir işletme olduğu kabul edilir. Özellikle, herhangi bir kanunda benzeri tehlikeler arzeden işletmeler için özel bir tehlike sorumluluğu öngörülmüşse, bu işletme de önemli ölçüde tehlike arzeden işletme sayılır.

Belirli bir tehlike hâli için öngörülen özel sorumluluk hükümleri saklıdır.

Önemli ölçüde tehlike arzeden bir işletmenin bu tür faaliyetine hukuk düzenince izin verilmiş olsa bile, zarar görenler, bu işletmenin faaliyetinin sebep olduğu zararlarının uygun bir bedelle denkleştirilmesini isteyebilirler.”

Önemli ölçüde tehlike arzeden bir işletmenin iki unsuru var;

*Objektif unsur: işletmenin sıklıkla veya ağır bir zarar doğurmasına elverişli olmasını arıyoruz. (Örneğin; trafik kazaları sıklıkla meydana gelir. Araç işletenin sorumluluğu tehlike sorumluluğuna dayanır. Aynı zamanda sıklıkla değil fakat gerçekleştiğinde çok büyük zararlar veren işletmeler de olabilir; nükleer santral gibi. Veya işin mahiyeti gereği tehlikeli olan işler vardır; sivil havacılık, yüksek hızlı tren. İşin malzemesinin tehlikeli olması sebebiyle; benzinlik.) Burada doğan zarar, “karakteristik riziko”dan doğmalıdır. Bir nükleer santral düşünün, bunu tehlikeli yapan şey karakteristik risk nedir? Nükleer santral patlayabilir, sızıntı yapabilir. Uçak düşebilir, benzin istasyonu patlayabilir. Bu zararlar karakteristik rizikodan meydana gelir.

*Subjektif unsur: İlgili alanda beklenen uzman bir kişiden beklenecek tüm özenin gösterilmesi durumunda dahi zararın meydana gelmesini ifade eder. Kanun koyucu der ki; “bu işlerde uzman bir kişiden beklenen özenin tamamı gösterilse bile sıkça veya ağır zararın doğması beklenebilir.” Gerçekten de ne kadar tedbir alırsanız alın, kara yollarında trafik kazası olabilir, nükleer santral sızıntı yapabilir, uçak düşebilir. Sorumluluktan kurtulmak için uygun illiyet bağının olmadığı gösterilebilir.

Diğer kanunlarda düzenlenen sorumlulukların başlıkları verildi;

Karayolu trafik kanununa göre sorumluluk.

Çevre kanununa göre çevreyi kirletenin sorumluluğu.

Türk sivil havacılık kanununa göre sorumluluk.

Tüketicinin korunması hakkındaki kanuna göre üretici, ithalatçı veya bağlı kredi verenin sorumluluğu.

Ürünlere ilişkin teknik mevzuatın hazırlanması… kanununa göre üreticinin sorumluluğu.

Biyogüvenlik kanununa göre sorumluluk.

Bununla birlikte kusura dayanmayan sorumluluk hallerini tamamlamış oluyoruz. Sırada haksız fiil hüküm ve sonuçları var.