Avrupa’da İkinci Ekonomik Birleşme: Avrupa Kömür Ve Çelik Topluluğu (AKÇT)

18 Nisan 1951 tarihinde Paris’te Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu’nu (The European Coal and Steel Community: ECSC) kuran Paris Anlaşması imzalanmıştır. Anlaşma, 50 yıl geçerlidir ve 23 Temmuz 2002 tarihinde sona ermiştir. Paris Anlaşması metinleri 31 Ekim 1951 ile 16 Haziran 1952 tarihleri arasında tarafların yasama organlarınca onaylanmış ve 25 Eylül 1952’de AKÇT kurulmuş, Yüksek Otorite’nin Başkanlığına Jean Monnet atanmıştır. Topluluğun merkezi Lüksemburg olmasına rağmen, Ortak Meclis devamlı olarak Avrupa Konseyi’nin Strasbourg’taki salonunda faaliyetlerini yürütmektedir. 10 Şubat 1953’de çelik için bir ortak pazar kurulmaya başlanmıştır. Geçiş döneminin 9 Şubat 1958 tarihinde son bulması ile, kömür ve çelik ürünlerinde Avrupa’da bir ortak pazar yaratılmıştır. Böylece, kartel niteliği ağır basan Paris Anlaşması ile altı Batı  Avrupa ülkesi arasında kömür, demir cevheri, hurda demir ve çelik ürünleri ticaretine konan kısıtlamalar tamamen kaldırılmış, Topluluk dışında kalan ülkelere ortak gümrük tarifesi uygulanmaya başlanmıştır. Topluluğa, 1973 yılında İngiltere, İrlanda ve Danimarka üye olmuştur.

AKÇT’nın amaçları, üye ülke ekonomilerinin gelişmesine katkıda bulunmak, tam istihdamı gerçekleştirerek işsizliği önlemek ve hayat seviyesinin yükseltilmesini sağlamaktır. Ayrıca, sektörde tekelleşmenin önlenmesi, yatırımların hızlandırılması ve işçilerin konut edinmelerine yardımcı olunması da amaçlar arasında bulunmaktadır. AKÇT’nin temel ilkeleri, Anlaşma’nın 2, 3, 4 ve 5. maddelerinde yer almış, 2. madde de genel ilkeler ortaya konmuştur. 3. madde ayırım yapılmamasına ayrılmış, 5. madde Topluluğun mümkün olduğu kadar bürokrasiden uzak çalışmasını amaçlamıştır. Bu maddelerin özünü şu şekilde özetlemek mümkündür; Kömür ve çelik ticaretinde serbestlik, pazarlardaki sınırlama ve ayrıcalıkların ortadan kaldırılması, yüksek otoritenin özel durumlarda müdahalesi, işçilerin serbest dolaşımı.

AKÇT kurulduğunda 5 organa sahipti. Bunlar; Yüksek Otorite, Bakanlar Konseyi, Danışma Komitesi, Ortak Meclis ve Adalet Divanı’dır. 8 Nisan 1965 tarihinde imzalanan ve 1 Temmuz 1967’de yürürlüğe giren Birleştirme (Füzyon) Anlaşması (The Merger Teraty) ile üç Avrupa Topluluğunun yönetim organları tek bir organ olmuştur. AKÇT’nin Yüksek Otoritesi, AET ile EURATOM’un komisyonları, tek bir Avrupa Toplulukları Komisyonu’na dönüşmüş, üç Topluluğun Konseyleri de birleştirilmiştir. Böylece Avrupa Toplulukları Komisyonu, her üç Topluluğun da yürütme organı olmuştur.

Avrupa Birliği’nin başlangıç noktası sayılan Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu Anlaşması, yürürlüğe girdiği tarihin 50. yılı olan 23 Temmuz 2002’de son bulmuştur. Avrupa Komisyonu, Anlaşma’nın yürürlükten kalkması ile ilgili olarak çeşitli etkinlikler düzenlemiştir. Komisyon Başkanı Romano Prodi, AB’nin Avrupa Konvansiyonu Platformu’nda geleceğini şekillendirdiği ortamda Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu Anlaşması’nın sunduğu 50 yıllık deneyimin değerini vurgulamıştır. Prodi,kendisinin Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu Anlaşması ile birlikte doğan Schuman Planı dahilindeki Topluluk metoduna olan inancını yinelemiştir.

Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu Anlaşması’nın yürürlükten kalkmasıyla birlikte, kömür ve çelik sektörleriyle ilgili konular AB politikaları kapsamında ele alınmış ve Komisyon’un sorumluluğuna devredilmiştir. Avrupa Konseyi Anlaşma’nın Temmuz 2002 tarihinde geçerliliğinin sona ereceği öngörüsüyle, 16-17 Haziran 1997 tarihli Amsterdam Avrupa Konseyi’nde Komisyon’dan, Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğunun 1.6 milyar Euro tutarındaki bütçesinin genel Birlik bütçesine aktarılması ve kömür ve çelik sektörüyle ilgili araştırma faaliyetlerine ayrılması doğrultusunda adımlar atmasını istemiştir. Bu kapsamda, 7 Aralık 2000 tarihli Nice Avrupa Konseyi’nde Anlaşma’nın yürürlükten kalkması sonucunda doğacak mali sonuçlar, Kömür ve Çelik Araştırma Fonu’nun kuruluşu ve işleyişi ile ilgili bir Protokol hazırlanmıştır.

AB üyesi ülkelerin Şubat 2002 tarihinde hükümetlerarası bir anlaşma olarak yürürlüğe soktukları Protokol’de, genel AB bütçesine aktarılan Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu fonundan alınacak yıllık faizin %72.8 oranındaki bölümünün çelik ile ilgili, %26.2 oranındaki bölümünün ise kömür ile ilgili araştırmalara aktarılması kararlaştırılmıştır. Avrupa Konseyi’nin 19 Temmuz 2002 tarihinde aldığı karar ile AKÇT’nin üçüncü ülkeler ile yaptığı anlaşmalarından doğan hak ve yükümlülükleri, 23 Temmuz 2002 tarihinden itibaren Avrupa Topluluğu’na geçmiştir. Bu kapsamda 25 Temmuz 1996 tarihinde imzalanan ve 1 Ağustos 1996 tarihinde yürürlüğe giren Türkiye-AKÇT Serbest Ticaret Anlaşması’nın hükümleri Avrupa Topluluğu tarafından üstlenilmiştir. Böylece kömür ve çelik ile ilgili kararlar, özellikle sosyal ortaklar arasındaki diyalog mekanizması Avrupa Ekonomik ve Sosyal Komitesi tarafından yürütülmektedir. Yaklaşık 1.6 milyar Euro değerindeki AKÇT varlıkları da AB bütçesine aktarılmıştır.